Ένα νέο κίνημα αμφισβητεί την αξία των κλιματιστικών, θεωρώντας ότι είναι καταστροφικά για το περιβάλλον και ελαφρώς… σεξιστικά. Στην πραγματικότητα αποκαλύπτει τα ταξικά χαρακτηριστικά που είχε ο έλεγχος της θερμοκρασίας στις ανθρώπινες κοινωνίες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Η ιστορία του κλιματισμού είχε ταξικό πρόσημο από την εποχή της αρχαίας Ρώμης, όταν ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος Αντωνίνος Αύγουστος έβαζε τους σκλάβους να μεταφέρουν πάγο από τα πλησιέστερα βουνά προκειμένου να δημιουργείται ένα ευχάριστο αεράκι στο εσωτερικό του παλατιού.
Το πρώτο πραγματικό κλιματιστικό, που εφηύρε το 1902 ο νεαρός μηχανικός Γουίλς Κάριερ, είχε επίσης μια προβληματική σχέση με την εργατική τάξη. Η ιδέα προέκυψε όταν ένας εκδοτικός οίκος στο Μπρούκλιν ζήτησε να του κατασκευάσουν έναν μηχανισμό που θα μείωνε τα τρομακτικά επίπεδα υγρασίας στα πιεστήρια, τα οποία αλλοίωναν τα χρώματα των εκτυπώσεων.
Το αποτέλεσμα ήταν μια συσκευή η οποία συμπτωματικά και σχεδόν κατά λάθος μείωνε και το ύψος της θερμοκρασίας για τους εργαζόμενους, οι οποίοι μέχρι τότε εργάζονταν σε αποπνικτικές συνθήκες.
Πολιτικά, οικονομικά και κατ’ επέκταση ταξικά χαρακτηριστικά όμως εντοπίζουν ορισμένοι αναλυτές και στις σχέσεις των air condition με την αλλαγή των πολιτικών ισορροπιών στις ΗΠΑ, και συγκεκριμένα στην εκλογή του νεοφιλελεύθερου προέδρου Ρόναλντ Ρίγκαν.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα Στίβεν Τζόνσον, η κυκλοφορία των πρώτων οικιακών κλιματιστικών στις αρχές της δεκαετίας του ’50 προκάλεσε ένα από τα μεγαλύτερα ρεύματα εσωτερικής μετανάστευσης προς τις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ. Η μετακίνηση όμως σήμανε και την αύξηση των θέσεων των εκλεκτόρων στις θερμές περιοχές της χώρας. Καθώς όμως το μεγαλύτερο τμήμα όσων μετανάστευαν ήταν συνταξιούχοι και γενικά ηλικιωμένοι με παραδοσιακές αξίες, το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία ενός ισχυρού συντηρητικού πόλου που οδήγησε, ύστερα από μερικές δεκαετίες, στην επικράτηση του Ρίγκαν.
Η συγκεκριμένη άποψη βέβαια θεωρείται ελαφρώς απλουστευτική από αρκετούς αναλυτές (όσο και η βεβαιότητα ορισμένων ότι η θρησκευτική μεταρρύθμιση στην Ευρώπη επιτεύχθηκε γιατί ο Γουτεμβέργιος ανακάλυψε την τυπογραφία επιτρέποντας σε χιλιάδες πιστούς να διαβάζουν τη Βίβλο από το πρωτότυπο). Παρ’ όλα αυτά δείχνει τη σημαντική επιρροή που μπορεί να έχει σε μια κοινωνία ο έλεγχος των μέσων παραγωγής… ψύχους.
Εκτός από τα ταξικά χαρακτηριστικά της ψύξης όμως, αρκετοί εντόπισαν και προβλήματα στην ισότητα των φύλων – γεγονός που μας έδωσε τον όρο του «σεξιστή θερμοστάτη». Σύμφωνα με ξεχωριστές έρευνες των Πανεπιστημίων του Μάαστριχτ και της Γιούτα, τα μοντέλα με βάση τα οποία καθορίζεται η θερμοκρασία των κλιματιστικών στα μεγάλα γραφεία δεν έχουν αλλάξει από τη δεκαετία του ’60.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι καθορίστηκαν με πρότυπο τα επίπεδα μεταβολισμού ενός λευκού άνδρα 40 ετών, που εκπροσωπούσε τον μέσο όρο των υπαλλήλων γραφείου της εποχής. Γι’ αυτό, σύμφωνα με τις έρευνες, αρκετές γυναίκες παραπονιούνται συχνότερα για τις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες στον χώρο εργασίας.
Παρά το γεγονός ότι και αυτή η θεωρία «μπάζει νερά» (μεταξύ άλλων γιατί το μέσο βάρος της γυναίκας στις ΗΠΑ έχει φτάσει σήμερα τα επίπεδα των αντρών της δεκαετίας του ’60), εκφράζει παραστατικά τη σημασία του ελέγχου της θερμοκρασίας. «Παγωμένοι εργάτες του κόσμου ενωθείτε» τιτλοφορούσε πρόσφατο άρθρο του o συγγραφέας Ααρον Φρίντμαν, υποστηρίζοντας ότι το ζήτημα δεν αφορά τις σχέσεις των δύο φύλων αλλά τις σχέσεις εξουσίας μεταξύ εργοδότη, που ελέγχει την ψύξη και τη θέρμανση, και εργαζόμενου, που δεν έχει έλεγχο στις συνθήκες εργασίας του.
Πρόκειται για ακόμη μια ταξική ανάλυση τραβηγμένη από τα μαλλιά; Ισως όχι, αν προσπαθήσουμε να δούμε την εικόνα σε πλανητικό και όχι σε τοπικό επίπεδο.
Μία από τις νέες τάσεις που εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ είναι η καταδίκη του κλιματισμού, κυρίως λόγω της τεράστιας κατανάλωσης ενέργειας, που επιβαρύνει το περιβάλλον. Είναι αλήθεια ότι τα κλιματιστικά ευθύνονται ήδη για το 10% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας και το ποσοστό θα εκτιναχτεί καθώς οι Κινέζοι και κυρίως οι Ινδοί μπαίνουν μαζικά στην αγορά οικιακών air condition.
Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας υπολογίζει ότι τα νοικοκυριά στην Ινδία, που σήμερα έχουν κλιματισμό σε ποσοστό 5%, θα αγοράσουν περίπου ένα δισεκατομμύριο μονάδες air condition μέχρι το 2050. Με δεδομένο μάλιστα ότι αυτές οι οικονομίες στηρίζονται περισσότερο σε ορυκτά καύσιμα, η επίπτωση για τα περιβάλλον θα είναι τεράστια.
Για άλλη μια φορά βέβαια θυμηθήκαμε τις επιπτώσεις των τεχνολογικών μας καινοτομιών μόνο όταν έφτασαν να τις απολαμβάνουν και οι αναπτυσσόμενες χώρες – οι οποίες συχνά βρίσκονται σε αυτή την τριτοκοσμική κατάσταση λόγω της εκμετάλλευσης που υπέστησαν για αιώνες από τις αναπτυγμένες οικονομίες.
Η ύπαρξη όμως ανθρώπινων συνθηκών εργασίας και διαβίωσης πρέπει να είναι δικαίωμα των πολιτών όλου του πλανήτη – με τον ίδιο τρόπο που ο ΟΗΕ αναγνωρίζει ως δικαίωμα την πρόσβαση στο ίντερνετ.
Το θέμα αποκτά μάλιστα διαφορετικές διαστάσεις αν σκεφτεί κανείς ότι οι θάνατοι από υψηλές θερμοκρασίες σε όλο τον κόσμο ξεπερνούν κατά πολύ όλες τις άλλες αιτίες θανάτου από φυσικά φαινόμενα (πλημμύρες, κυκλώνες, σεισμούς κ.ά.). Παράλληλα, η θερμοκρασία στον χώρο εργασίας έχει τόσο δραματικές συνέπειες στην παραγωγικότητα του εργαζομένου ώστε αν στερήσουμε από τους φτωχούς το δικαίωμα στον κλιματισμό, τους καταδικάζουμε σε χαμηλότερη παραγωγή και συνεπώς διαιωνίζουμε τις σχέσεις εξουσίας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αν ο κλιματισμός καταναλώνει ενέργεια, ας φροντίσουμε να παράγεται από ανανεώσιμες πηγές. Αν οι Δυτικοί ενοχλούνται από την αύξηση των κλιματιστικών στην Ασία, ας κλείσουν πρώτα τα δικά τους air condition στα γραφεία των πολυεθνικών και στα malls.
Οι φτωχοί πρέπει να δροσίζονται.
Άρης Χατζηστεφάνου
